Zet Brussel de vrede in Noord-Ierland op het spel?

sep 9, 2021 | Nederland in EU

Op 31 januari 2020 is het Verenigd Koninkrijk uit de EU getreden. Een probleem dat terug is van weggeweest is de grens tussen de Republiek Ierland en Noord-Ierland. Het protocol betreffende Noord-Ierland verplaatst de grens de facto van het eiland naar de Ierse Zee, wat tot sociale onrust leidt in Noord-Ierland. Wat gaat het Verenigd Koninkrijk doen met de EU?

Achtergrond
Het eiland Ierland kent twee landen. De Republiek Ierland is een land dat lid is van de EU en niet bij het Verenigd Koninkrijk hoort. Noord-Ierland is het andere land op het eiland dat deel uitmaakt van het Verenigd Koninkrijk en sinds 2020 niet meer in de EU zit. Noord-Ierland kent een gewelddadig verleden waarbij meer dan 3500 doden, vooral burgers, vielen vanaf de jaren zestig tot en met de jaren negentig van de twintigste eeuw.[1]

Na het Akkoord van Belfast (ook: “Goedevrijdagakkoord”) in 1998 keerde de vrede grotendeels terug. Dit akkoord dat gesloten is door het Verenigd Koninkrijk en de Republiek Ierland bevat de belangrijkste afspraak, namelijk dat iedereen zich houdt aan vreedzame middelen.[2] In 2021 neemt de spanning in Noord-Ierland toe, evenals de vrees voor een nieuwe golf van extremisme.[3]

Brexit
Op 23 juni 2016 stemde 52% van het Verenigd Koninkrijk om de EU te verlaten: Brexit. Wat had moeten plaatsvinden op 29 maart 2019, vond uiteindelijk na uitstel plaats op 31 januari 2020. Voor de rest van 2020 was er nog geen verschil in wetgeving voor het Verenigd Koninkrijk, ook al waren ze al definitief uit de EU gestapt. Dit veranderde pas op 1 januari 2021, nadat de Britten de laatste dagen van december 2020 een akkoord hadden gesloten over hun toekomstige relatie met de EU. Een onderdeel van deze overeenkomst is het protocol betreffende Noord-Ierland.

Noord-Iers protocol
Het Protocol betreffende Noord-Ierland, een onderdeel van het hele Brexit-akkoord tussen het Verenigd Koninkrijk en de EU, zorgt ervoor dat er geen controles worden uitgevoerd op de grens tussen Noord-Ierland en de Republiek Ierland. In plaats daarvan, worden de controles uitgevoerd voor veel goederen die vanuit de rest van het Verenigd Koninkrijk binnenkomen in Noord-Ierland.[4] De grens is als ware de facto verplaatst van het Ierse eiland naar de Ierse zee. Dit is precies het probleem voor de Noord-Ieren: zij willen niet gescheiden worden van de rest van het Verenigd Koninkrijk.

Deze grens in de Ierse Zee is ontstaan, omdat Noord-Ierland zich nog aan enkele EU-regels met betrekking tot de interne markt moet houden, terwijl de rest van het Verenigd Koninkrijk dat niet meer hoeft.

Deze regels zijn in werking getreden op 1 januari 2021, maar er geldt nog een respijtperiode, hetgeen wil zeggen dat de regels nog niet in werking zijn getreden. Dat neemt niet weg dat de Noord-Ieren nu al woest zijn. Deze periode zou eindigen op 1 juli 2021, maar is door het Verenigd Koninkrijk verlengd tot 1 oktober 2021, met uiteindelijke goedkeuring van de EU.[5]

Waarborgen in het protocol (artikel 16)
Vanuit de EU klinkt er regelmatig onbegrip op het geklaag van de Britse regering over het Noord-Ierse protocol.[6] Zo zegt de Franse president Emmanuel Macron namens de EU dat zij de Britten gaan dwingen om zich aan het afgesproken protocol betreffende Noord-Ierland te houden.[7] Zulke stoere woorden klinken mooi voor de camera, maar zijn voor de rest vaag.

Wat er in het Noord-Ierse protocol staat, is dat zowel het Verenigd Koninkrijk als de EU de regels uit dit protocol unilateraal kunnen uitschakelen, dus zonder tussenkomst van de tegenpartij.[8] Hiervoor is vereist een serieus economisch, sociaal of ecologisch probleem als gevolg van het Noord-Ierse protocol. De maatregelen die genomen worden moeten noodzakelijk en proportioneel zijn.

Enkele zeer kleine demonstraties tegen dit protocol zijn natuurlijk niet aan te merken als een ‘serieus sociaal probleem’. In Noord-Ierland zijn echter bussen en auto’s in brand gestoken,[9] politieagenten met molotovs bekogeld en anderen dingen vernield uit onvrede over dit protocol.[10] Zulke toestanden raken iedereen in de samenleving en het is dus niet vreemd dat de Britse overheid deze situatie aanmerkt als zo’n ‘serieus sociaal probleem’ als gevolg van dit protocol. Het Verenigd Koninkrijk wil eerst met de EU aan tafel gaan zitten, voordat de Britten artikel 16, het zojuist besproken proces, van het protocol gaan gebruiken.[11]

Krediet verspeeld
De EU heeft in januari 2021 meteen haar krediet verspeeld. Mevrouw Von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, vond het een goed plan om artikel 16 van het protocol te gebruiken om een harde grens te creëren tussen de Republiek Ierland en Noord-Ierland, met als doel om vaccins voor het coronavirus tegen te houden die op weg waren naar het Verenigd Koninkrijk.[12] Wat de EU dus bijna vier jaar gebruikte als ‘pijnpunt’ en ‘moeilijkheid’ van de Brexit, werd na vier weken al vergeten toen het de Brusselse bureaucraten even goed uitkwam.[13]

Heronderhandelingen (artikel 13)
De Britten willen dit protocol betreffende Noord-Ierland heronderhandelen met de EU, omdat het naar hun mening niet goed werkt en omdat het onvrede oproept in de samenleving. ‘’Dit protocol zorgt voor hogere prijzen voor consumenten en het zorgt voor sociale onrust in Noord-Ierland’’, zeggen de Britten.[14] Belangrijk om te vermelden is dat het protocol wel degelijk de optie biedt om te heronderhandelen[15] in tegenstelling tot wat Von der Leyen suggereerde.[16]

Het Verenigd Koninkrijk wil liever artikel 16 ongebruikt laten en in plaats daarvan een consensus bereiken met de EU.[17] Er wordt voorgesteld om geen controles te houden voor goederen tussen Noord-Ierland en de rest van het Verenigd Koninkrijk.[18]

Wat de EU ook gaat zeggen in september, voordat de respijtperiode op 1 oktober afloopt, de Britten hebben zeker een punt om artikel 16 in hun voordeel te gebruiken als de EU niet wil meewerken. Dit met in het achterhoofd de rellen in Noord-Ierland die regelmatig terugkeren in 2021. Het risico is dan wel dat de onenigheid met de EU kan escaleren. Misschien hebben de Britten dat liever dan geweld in Noord-Ierland.

Wat mij betreft moet voorzichtig met Noord-Ierland omgegaan worden. Het is niet nodig dat de EU de frustraties en teleurstelling over Brexit nu nog uit gaat vechten met behulp van een licht ontvlambaar conflict als in Noord-Ierland. Mensenlevens en vrede op het Ierse eiland moeten altijd voorop staan bij deze (her)onderhandelingen. Dat is immers afgesproken in het Akkoord van Belfast tussen het Verenigd Koninkrijk en Ierland, en dat was de échte reden voor de terugkeer van vrede op het Ierse eiland.

Conclusie
Met het Akkoord van Belfast uit 1998 keerde de vrede in Noord-Ierland grotendeels terug, nadat daarvoor in enkele decennia tijd meer dan 3500 doden, vooral burgers, waren gevallen. Bij de Brexit-onderhandelingen was de grens tussen Noord-Ierland en de Republiek Ierland een punt van discussie. Het protocol betreffende Noord-Ierland leidt tot onrust bij veel Noord-Ieren. Met artikel 16 van het protocol kunnen de Britten en de EU het hele protocol terzijde schuiven, iets wat de EU al eens heeft gedaan, met enorme kritiek als gevolg. De Britten willen dit protocol heronderhandelen, alvorens artikel 16 te gebruiken. Gevreesd wordt dat de situatie zal verslechteren en dat de druk op de Noord-Ierse samenleving nog groter wordt, met als gevolg extremisme. Macron heeft al zijn steun uitgesproken aan de Republiek Ierland, maar wat mij betreft gaat dit niet over Ierland tegen het Verenigd Koninkrijk, maar om de rust en vrede te bewaren in Noord-Ierland. Ik mag hopen dat ook de bureaucraten in Brussel de mensenlevens boven politieke spelletjes stellen.

[1] Malcolm Sutton, An Index of Deaths from the Conflict in Ireland, geraadpleegd op 29 augustus, 2021, op https://cain.ulster.ac.uk/sutton/tables/Status_Summary.html.

[2] Opmerking 4 van het Akkoord van Belfast.

[3] The Spectator, Why are armed men still able to parade around Northern Ireland?, 24 augustus 2021, geraadpleegd op 29 augustus, 2021, op https://www.spectator.co.uk/article/why-are-armed-men-still-able-to-parade-around-northern-ireland-.

[4] Artikel 5(3) Protocol betreffende Noord-Ierland.

[5] POLITICO, EU and UK extend post-Brexit grace period on Northern Ireland meat checks, 30 juni 2021, geraadpleegd op 29 augustus, 2021, op https://www.politico.eu/article/eu-uk-set-extend-grace-period-northern-ireland-meat-checks/.

[6] Irish Times, Brexit: EU ‘will not renegotiate’ Northern Ireland protocol as UK demands changes, 21 juli 2021, geraadpleegd op 29 augustus, 2021, op https://www.irishtimes.com/news/politics/brexit-eu-will-not-renegotiate-northern-ireland-protocol-as-uk-demands-changes-1.4626719.

[7] The Telegraph, EU will force Britain to stick to Northern Ireland Protocol, 26 augustus 2021, geraadpleegd op 29 augustus, 2021, op https://www.telegraph.co.uk/politics/2021/08/26/eu-will-force-britain-stick-northern-ireland-protocol/.

[8] Artikel 16(1) Protocol betreffende Noord-Ierland.

[9] Independent, Northern Ireland riots: Bus hijacked and set on fire in Belfast, 7 april 2021, geraadpleegd op 29 augustus, 2021, op https://www.independent.co.uk/news/uk/home-news/northern-ireland-bus-fire-belfast-b1828149.html.

[10] BBC, NI riots: What is behind the violence in Northern Ireland, 14 april 2021, geraadpleegd op 29 augustus, 2021, op https://www.bbc.com/news/uk-northern-ireland-56664378.

[11] HM Government, Northern Ireland Protocol: the way forward, juli 2021, geraadpleegd op 29 augustus, 2021, op https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/1008451/CCS207_CCS0721914902-005_Northern_Ireland_Protocol_Web_Accessible__1_.pdf.

[12] Reuters, After outcry, EU reverses plan to restrict vaccine exports through Irish border, 29 januari 2021, geraadpleegd op 29 augustus, 2021, op https://www.reuters.com/article/us-britain-eu-vaccines-idUSKBN29Y2SJ.

[13] Business Insider, Brexitdeal bijna kansloos na vruchteloos telefoontje Merkel en Johnson over Noord-Ierland, 8 oktober 2019, geraadpleegd op 29 augustus, 2021, op https://www.businessinsider.nl/brexit-johnson-noord-ierland/.

[14] HM Government, Northern Ireland Protocol: the way forward, juli 2021, geraadpleegd op 29 augustus, 2021, op https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/1008451/CCS207_CCS0721914902-005_Northern_Ireland_Protocol_Web_Accessible__1_.pdf, p 16.

[15] Artikel 13(8) Protocol betreffende Noord-Ierland.

[16] Euronews, EU rejects renegotiation of post-Brexit trade rules in Northern Ireland, 22 juli 2021, geraadpleegd op 29 augustus, 2021, op https://www.euronews.com/2021/07/21/eu-rejects-renegotiation-of-post-brexit-trade-rules-in-northern-ireland.

[17] HM Government, Northern Ireland Protocol: the way forward, juli 2021, geraadpleegd op 29 augustus, 2021, op https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/1008451/CCS207_CCS0721914902-005_Northern_Ireland_Protocol_Web_Accessible__1_.pdf, p 15.

[18] HM Government, Northern Ireland Protocol: the way forward, juli 2021, geraadpleegd op 29 augustus, 2021, op https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/1008451/CCS207_CCS0721914902-005_Northern_Ireland_Protocol_Web_Accessible__1_.pdf, p 16.

Credits: dit Nexit Denktank-artikel is tot stand gekomen met aangeleverde input door Gabriël van de Bloemfontein

Foto door Laura Tancredi via Pexels